Kerkük: Irak’taki nüfus sayımı Kürtler ve Türkmenler arasında neden kaygı yarattı?

Irak’ta onlarca yıl sonra ilk kez düzenlenen nüfus sayımı, özellikle Kerkük kentinde Kürt ve Türkmen toplumları arasında kaygıya neden oldu.

Sayıma giden süreçte Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKYB) yetkilileri, merkezi hükümete, sayımın siyasi amaçlar için kullanılmaması gerektiği yönünde çağrılar yaptı.

Irak Türkmen Cephesi (ITC) ise sayım arifesinde kente dışarıdan, Kerküklü olmayan birçok ailenin getirildiğini iddia etti.

Çarşamba ve Perşembe gününü kapsayan sayım nedeniyle ülke çapında sokağa çıkma yasağı ilan edildi.

Nüfus sayımının; bütçeden vilayet meclisi sandalyelerine kadar birçok konuyu etkilemesi bekleniyor.

Nüfus sayımıyla ilgili merak edilenleri ve Kerkük’teki yansımalarını inceledik.

Yetkililer, ülkede yaklaşık 44 milyon kişinin yaşadığını öngörüyor.

Nüfus sayımı, Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’ni de kapsıyor.

Ülkedeki kapsamlı boyuttaki nüfus sayımı en son 1987’de yapılmıştı.

1997’de ise Kürt bölgesinin dahil olmadığı bir sayım gerçekleştirilmişti.

Sayım için sahada 120 bin kişi görev alacak.

Ekipler, her biri yaklaşık 160 konut birimini kapsayacak şekilde ülke genelindeki haneleri araştıracak.

Sayımda farklı alanlardan 70 soru sorulacak.

Geçmiş nüfus sayımlarından farklı olarak sorular arasında etnik ve mezhebi ayrımlar yer almıyor.

Dini aidiyetle ilgili ise Müslüman ve Hristiyan seçenekleri yer alıyor.

Anket formunda; aralarındaki hane başına düşen kişi sayısı, sağlık durumu, eğitim seviyesi, istihdam durumu, hanedekilerin sahip olduğu araba sayısı ve hanedeki ev aletleri sayısının da yer aldığı sorular bulunuyor.

Irak, 2003 yılında Saddam Hüseyin’i deviren Amerika Birleşik Devletleri öncülüğündeki işgalin ardından yaklaşık 20 yılın önemli bir bölümünü çatışmalar ve istikrarsızlıkla geçirdi.

Irak Planlama Bakanlığı sözcüsü Abdel-Zehra el Hindavi, “yıllar süren belirsizliğin ardından nüfus sayımının Irak’ın gerçekliğini en küçük ayrıntılarına kadar ortaya koyacağını” söyledi.

El Hindavi, “Sağlık, eğitim, konut alanlarında kalkınmayı felç eden tüm sorunları teşhis edebileceğiz” diye konuştu.

Nüfus sayımı, Bağdat’taki merkezi hükümet ile kuzeydeki Kürt yönetimi arasında kontrolün tartışmalı olduğu Kerkük, Diyala ve Musul gibi bölgeler açısından kritik bulunuyor.

Bunlar arasında en önemli yer olarak ise Kerkük görülüyor.

Kerkük bir yandan içinde farklı etnik, dini, mezhepsel grupları barındıran diğer yandan zengin petrol yataklarıyla bilinen bir kent.

Hem IKYB hem de Federal Irak Yönetimi açısından kritik olan kente, Türkiye ve İran gibi bölge ülkeleri de özel önem veriyor.

Kentte Kürt, Türkmen ve Arap başta olmak üzere farklı etnik, dini ve mezhepsel kimliklerin siyasi temsilcileri etkinlik mücadelesi veriyor.

Kerkük Vilayet Meclisi seçimleri, 18 yıl aradan sonra ilk kez 18 Aralık 2023’te gerçekleştirilmiş ve seçimlerde hiçbir parti ezici bir çoğunluk kazanmamıştı.

16 üyeli mecliste Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) beş, Arap Koalisyonu üç, Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) iki, ITC’nin öncülüğündeki Türkmen partilerinin oluşturduğu Birleşik Irak Türkmenleri Cephesi iki, Arap Kiyade iki, Arap Urube grupları bir sandalye elde etmişti.

Kentin halihazırda görevde bulunan valisi, KYB üyesi Rebwar Taha.

Sayım ilk gündeme geldiğinde IKYB yetkilileri, bunun 2005 Anayasası’nın 140. Maddesi’nin uygulanmasını etkileyebileceğine dair endişelerini dile getirdi.

Bu madde, “Kerkük ve diğer tartışmalı bölgelerde, bu bölgelerin Kürt Bölgesi’ne katılıp katılmayacağı ya da federal hükümetin idaresi altında kalıp kalmayacağı konusunda vatandaşlarının iradesini belirlemek için yapılacak referandumdan önce demografik durumun normalleştirilmesini ve nüfus sayımı yapılmasını” öngörüyor.

Kürtler bu maddenin uygulanmasını talep ediyor.

Kerküklü Türkmen ve Araplar ise maddenin 2007 sonunda hukuken sona erdiğini savunuyor.

IKYB yetkilileri sonrasında nüfus sayımını desteklediğini açıkladı ancak, “140. Madde’nin uygulanmasını, sürecin 140. Madde’de öngörülen mekanizmaların yerine ikame edilmemesi ve ihtilaflı bölgelerle ilgili konuları olumsuz etkilememesi gerektiği” konusunda uyarıda bulundu.

BBC İzleme Servisi, sayımda etnik kökenin sorulmayacak olmasının, başta Kerkük olmak üzere “ihtilaflı bölgelerde” demografik değişikliklere yol açabileceğinden korkan Kürt ve Türkmen toplumları arasında endişelere neden olduğunu bildiriyor.

Bağdat yönetimi, kaygıları azaltmak için 1957 nüfus sayımında kaydedilmemiş ve Kerkük veya diğer bölgelerde sonradan kaydı bulunan kişilerin isimlerinin silinmesi kararını aldı.

Hükümet ayrıca “ihtilaflı bölgelerde” nüfus sayımını yürütmek üzere Arap, Kürt ve Türkmenlerden oluşan karma ekipler görevlendirerek ve Hristiyanların yaşadığı bölgelerde Hristiyan üyelerin de ekiplere katılmasını sağlayarak süreçte güven oluşturmaya yönelik adımlar attı.

Ayrıca sayım, Kürdistan Bölgesi İstatistik Ofisi (KRSO) arasında ortak bir çaba olarak tasarlandı.

Son dönemde IKBY yetkilileri sık sık kökeni Kerkük olan Kürtlere Kerkük’e dönme çağrısı yaptı.

Vali Rêbwar Taha da benzer bir çağrıda bulundu.

Erbil ve Süleymaniye’den birçok aracın şehre gittiği görüldü.

Irak Türkmen Cephesi (ITC) ise “genel nüfus sayımı başlamadan ihlallerin yaşandığını belirtirken, nüfus sayımı arifesinde Erbil ve Süleymaniye’den Kerkük’e yüzlerce ailenin getirildiğini” belirtti.

“Gelen ailelerin Kerküklü olmadıklarının tespit edildiği savunulan açıklamada, bu adımın Kerkük’ün gerçek kimliğinin ve demografisinin değiştirilmesine yönelik olduğu” öne sürüldü.

ITC Kerkük Milletvekili Erşat Salihi de “nüfus sayımı öncesi PKK Mahmur Kampı’ndan kişilerin, Kerkük şehrine yerleştirildiğini” söyledi.

Kerkük’le ilgili tartışmaların Türkiye’de de yansımaları oluyor.

Ankara 2 No’lu Barosu tarafından, nüfus sayımıyla ilgili yapılan açıklamada, “Mahmur Kampı’ndan kimliği belirsiz kişilerin Kerkük’e yerleştirildiğine dair haberler, demografik yapıyı değiştirme riskine işaret etmektedir ve sürece dair endişe oluşturmaktadır” ifadelerine yer verdi.

Baro, “Kerkük’teki Türk varlığının sayımda eksiksiz temsil edilmesi gerektiği değerlendirilmektedir” dedi.

Türk Ocakları tarafından yapılan açıklamada ise “Nüfus sayımı dolayısıyla Kerkük’e yönelik operasyon hepimizin gözleri önünde cereyan etmektedir. Kerkük’teki Türk varlığını yok saymaya hizmet eden, bu yöndeki planların temelini teşkil eden sayımın gerekli girişimler yapılarak geçersiz sayılması zaruridir” cümleleri kullanıldı.

Zafer Partisi Genel Başkanı Ümit Özdağ da X hesabından, Iraklı bir Türk gazetecinin Kerkük mesajını, “Türk Dışişleri Bakanlığı uyuyor mu diye sormayacağım. Türk Dışişleri Bakanlığı var mı?” yorumuyla paylaştı.

Irak Planlama Bakanlığın’nın, resmi olmayan ilk sonuçları sayımın bitimini takip eden 24 saat içinde açıklaması bekleniyor.

Nihai sonuçların açıklanmasının ise iki ila üç ayı bulabileceği belirtiliyor.

Planlama Bakanı Muhammed Tamim televizyonda yaptığı konuşmada, yeni nüfus sayımının “gelecek için bir kalkınma haritası çizdiğini ve bir istikrar mesajı verdiğini” söyledi.

Sayımın; Irak’taki kaynak dağılımı, bütçe tahsisleri, kalkınma projeleri, meclis ve vilayet meclisi sandalyeleri gibi birçok konuya etkisinin olması bekleniyor.