Norveç’teki ‘casus balina’ Rus askeri üssünden kaçmış olabilir

Norveç’te beş yıl önce, üzerinde bir koşum takımıyla beliren beyaz balinanın gizemi çözülmüş olabilir.

Yerel halkın Hvaldimir adını verdiği eğitimli beyaz balina beş yıl önce Rus casusu olduğu yönünde spekülasyonlarla manşetlere taşınmıştı.

Beluga türü beyaz balinalar konusunda bir uzman, balinanın gerçekten Rus Ordusuna ait olduğuna ve Kuzey Kutbu’ndaki bir donanma üssünden kaçtığına inandığını söylüyor.

Ancak Dr. Olga Shpak, Hvaldimir’in bir casus olduğunu düşünmüyor.

Beluga türü beyaz balinanın üssü korumak için eğitildiğine ve “hayta” olduğu için kaçtığına inanıyor.

Rusya, Hvaldimir’in orduya ait olup olmadığını hiç kabul etmedi. Ama reddetmedi de.

Ancak Rusya’da 1990’lı yıllardan bu yana deniz memelilerini araştıran ve iki yıl önce memleketi Ukrayna’ya dönen Dr. Shpak, BBC’ye yaptığı açıklamada “Bence,% 100, kesin orduya ait” diyor.

Anlattıklarını, Rusya’daki eski iş arkadaşlarıyla konuşmalarına dayandıran Dr. Shpak, “Secrets of the Spy Whale – Casus Balinanın Sırları” adlı BBC belgeselinde konuştu.

Gizemli balina, beş yıl önce Norveç’in kuzey kıyıları açıklarındaki balıkçılara yaklaştığında kamuoyunun dikkatini çekti.

Balıkçılardan Joer Hesten “Balina, tekneye sürtünmeye başladı. Hayvanların zor durumda kaldıklarında, içgüdüsel olarak insanlardan yardım istemeleri gerektiğini bildiğini duymuştum. Ne kadar akıllı bir balina diye düşündüm” diyor.

Burada bir beluga balinasının görülmesi alışılmadık bir durumdu, çünkü bu kadar güneyde nadiren bulunuyorlardı.

Balinanın üzerinde ayrıca bir de koşum takımı vardı. Koşum takımında bir kamera koyma yeri de vardı ve İngilizce “Ekipman St. Petersburg” yazıyordu.

Hesten, koşum takımının çıkartılmasına yadımcı oldu ve balina, birkaç ay boyunca yaşayacağı, yakındaki Hammerfest limanına yüzdü.

Hvaldimir, balık yakalayamıyor gibi görünüyordu ama burnunu kameralara uzatarak, hatta bir keresinde suya düşen bir cep telefonunu geri getirerek ziyaretçileri büyülüyordu.

Norveçli araştırmacı Eve Jourdain “Bu balinanın, hedef gibi görünen her şeye burnunu uzatmaya koşullandırıldığı çok açıktı. Çünkü her seferinde bunu yapıyordu” diyor.

“Ancak ne tür bir tesiste bulunduğuna dair bir fikrimiz yok, yani ne için eğitildiğini bilmiyoruz.”

Beyaz balinanın hikayesiyle büyülenen Norveç’te Hvaldimir’in gözlemlenmesi ve beslenmesi için düzenlemeler yapıldı.

“Hval” Norveççe’de “Balina” anlamına geliyor, “dimir” ise Rusya lideri Vladimir Putin’e gönderme yapıyor.

Dr. Shpak, güvenlikleri için Rusya’daki kaynaklarının adını açıklamak istemiyor ama balina ortaya çıktığında, Rus deniz memelileri topluluğunun derhal, Hvaldimir’in kendilerine ait olduğunu tespit ettiğini belirtiyor.

“Belli bir veteriner ve eğiticiler zincirinden mesaj geldi. Bu, Andruha adlı kayıp balinaydı.”

Dr. Shpak’a göre Andruha/Hvaldimir ilk olarak Rusya’nın kuzeydoğusundaki Okhotsk Denizi’nde yakalandı.

Daha sonra St. Petersburg’taki ticari bir tesisten Rus Kuzey Kutup Bölgesi’ndeki bir askeri programa gönderildi.

Dr. Shpak “Açık sularda çalışmaya başladıklarında, bu hayvanın uzaklara yüzmeyeceğine güvendiler. Hayvan ise onları terk etti” diyor.

“St. Petersburg’taki arkadaşlardan duyduğum kadarıyla, Andruha akıllıydı ve eğitim vermek için doğru seçimdi. Ama aynı zamanda biraz ‘haytaydı’ da, faal bir belugaydı. Dolayısıyla, tekneyi takip etmekten vazgeçip, dilediği yere gitmesine şaşırmadılar.”

Murmansk’taki Rus donanma üssün yakınlarında çekilen uydu fotoğrafları, Hvaldimir/Andruha’nın eski evini gösteriyor olabilir. Sudaki kafesler net bir şekilde seçilebiliyor ve içlerinde de beyaz balinalar görülebiliyor.

Norveç internet gazetesi Barents Observer’dan Thomas Nilsen “Belugaların yeri denizaltıların ve gemilerin çok yakınında ve bu bize bir koruma sisteminin parçaları olduklarını gösteriyor olabilir” diyor.

Rusya ise, Hvaldimir/Andruha’nın ordu tarafından eğitildiği iddialarına hiç resmen yanıt vermedi. Ancak ülke, deniz memelerini askeri amaçlar için eğitmekte uzun bir geçmişe sahip.

2019’da konuşan Rus Albay Viktor Baranets “Bu hayvanı casusluk için kullanıyor olsak, sizce gerçekten ‘Lütfen bu numarayı’ arayın mesajıyla birlikte bir cep telefonu numarasını iliştirir miydik?” demişti.

Maalesef, Hvaldimir/Andruha’nın müthiş hikayesi mutlu sonla bitmiyor.

Kendisini beslemeyi öğrenen hayvan, Norveç’in güney kıyılarında birkaç yıl boyunca gezdi ve Mayıs 2023’te İsveç kıyısı açıklarında görüldü.

Ama 1 Eylül’de suda sürüklenen cesedi Norveç’in kuzeybatı açıklarında, Risavika kasabasının yakınlarında bulundu.

Yoksa, Putin’un uzun kolu ona kadar uzanmış mıydı?

Pek öyle görünmüyor. Bazı grupların balinanın vurulduğunu iddia etmesine karşın, Norveç polisi bu açıklamayı reddetti.

Polis, ölüme insan müdahalesinin yol açtığını gösterecek bir durum olmadığını söyledi. Daha sonra yapılan otopsi ise Hvaldimir/Andruha’nın ağzına saplanan bir ağaç dalı nedeniyle öldüğünü ortaya koydu.

Hikayesi mutlu sonla bitmeyen tek eğitimli beyaz balina Hvaldimir ya da Andruha değildi.

32 yıl önce, 25 Ocak 1993’te Sinop’un Gerze ilçesi açıklarında görülen beyaz balina aylarca Türkiye’nin başlıca gündem maddelerinden biri olmuştu.

Balıkçılar, gördükleri beyaz balinayı, balık ata ata Gerze limanına kadar getirdi.

Beyaz balinayı gören balıkçılardan biri, balıkçı barınağının vazgeçilmez siması, Tombul Aydın’a benzetmişti ve böylece balinaya Aydın adı takıldı.

Aydın’ın şöhreti hızla yayılırken, günde 40 kilo balık yediği için, balıkçılar kendi balıkları bitince, Balık Hali’nden kendi imkanlarıyla balık alarak Aydın’ı beslemeye başladı.

Hatta zarar gelmesin diye kıyıya ağ bile kurmuyorlardı. Aydın’ın beslenebilmesi için banka şubelerinde hesaplar açıldı ve para toplandı.

İlerleyen günlerde Türkiye’nin dört bir yanından ziyaretçiler, Aydın’ı görebilmek, eğitimli balinaya dokunabilmek, oynayabilmek için küçük ilçeye akın etti.

İnsanlara alışkın olan Aydın’ın gösterdiği dostluk, top yakalama gibi hünerleriyle birleşince, önce Gerze, sonra da Türkiye Aydın’a aşık oldu.

Televizyon haberlerinden, manşetlerden düşmeyen eğitimli hayvanın nereden geldiği bilinmiyordu. Karadeniz’e ait bir tür değildi.

Eylül 1991’de, Sovyetler Birliği dağılmadan bir ay önce, Karadeniz’in karşı kıyısındaki Sivastapol’de bulunan Rus Donanma Üssü’nde yer alan Biyoteknik Sistemler Enstitüsünü şiddetli bir fırtına vurdu.

Üste yunuslar, deniz aslanları ve iki beluga türü beyaz balina vardı. İki beyaz balinadan daha küçük olanı İgor, fırtınada üste kalmayı seçerken, biraz daha büyük olanı “Tichka”, yani Aydın, Karadeniz sularına açıldı.

Tichka üç yaşındayken vahşi yaşamdan koparılmış ve sadakat eğitimi verilmişti. Gerze’ye ulaştığında ise sekiz yaşındaydı.

Türkiye’de olan bitenlere karşın bu aşamada Rus tarafı sessiz kaldı.

O dönem “Aydın’ın üzerine mayınlar ve bombalar takılıp, sabotajlarda kullanılmak için eğitildiği” tezleri ortaya atıldı.

Hükümet, Rusya’ya Aydın’ın geri alınması için ültimatom verince, Gerze’de protesto gösterileri yapıldı.

Aydın’ın kaçtığı enstitüden Lev Mukhametov, Nisan 1992’de beyaz balinayı Rusya’ya geri götürmek için bir gemiyle Türkiye’ye gitti.

Rusya, Aydın’ın bir okyanus akvaryumundan kaçtığını kabul etmekle birlikte, askeri amaçlarla kullanılmadığını savundu.

Aydın’ı götürmeye gelen geminin yanaşmasına balıkçı tekneleri engel olmaya çalışsa da sonunda Aydın’ı Giresun’un Espiye ilçesi açıklarında buldular.

Yemleyerek kıyıdan uzaklaştırdılar ve gemiye koydular. Herkesin sevgilisi Aydın, birden gitmişti.

Ama Gerzelilerin Aydın’a hasreti çok sürmedi.

Kasım 1992’de Aydın’ın kafesinin bulunduğu yeri yine fırtına vurdu ve Aydın yine kaçtı.

Şubat 1993’te ise Aydın bir kez daha kendisiyle ilgilenen Gerzelilerin yanına gitti.

Bu kez Türk hükümeti, Aydın’ın Türk karasularında yakalanmasını engellemeye karar verdi.

Bahar aylarını turistlerin ve dalgıçlar tarafından beslendiği kıyalarda geçirdi.

Son olarak 1993’te görüldü ve izi kayboldu.

Kasım 2024’te Bulgaristan kıyısında görüldüğü haberleri gelse de Aydın olup olmadığı teyit edilmedi.