Meclis Komisyonu’ndan geçen enerji ve madencilik düzenlemesi neler getiriyor?

Enerji ve madencilik faaliyetlerini hızlandırmayı amaçlayan torba yasa teklifi yaklaşık 26 saat süren görüşmelerin ardından Meclis Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu’ndan geçti. Teklif, Meclis Genel Kurulu’nda görüşülecek.

Komisyon Başkanı AKP Bursa Milletvekili Mustafa Varank, teklifin özellikle kritik ve stratejik madenlerle ilgili yatırımların önünü açacağını söyledi.

Varank, 19 Haziran’da komisyonda yaptığı konuşmada bugün yenilenebilir enerji yatırımlarında ortalama sürenin 4,5-5 yıl olduğunu söyledi.

Teklifi savunanlar, yeni düzenlemenin izin süreçlerini hızlandırmayı, öngörülebilirliği artırmayı ve yatırım ortamını iyileştirmeyi hedeflediğini söylüyor.

TEMA, Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF-Türkiye) ve Doğa Derneği dahil çok sayıda çevre örgütü ise teklife, doğadan çok madencileri önceliklendirdiğini savunarak karşı çıkıyor.

Çevre örgütleri, teklifin, sadece zeytinlikleri değil ormanlar, korunan alanlar, sulak alanlar, yaban hayatı geliştirme sahaları dahil önemli doğal alanların madene açılmasını kolaylaştırdığını söylüyor.

Teklifin 11’inci maddesine göre zeytinlikler madencilik faaliyetlerine açılıyor.

Düzenlemeye göre maden yapılacak alanlarda mümkünse zeytin ağaçları öncelikle aynı il veya ilçede başka bir alana taşınacak.

Bunun tüm masraf ve sorumluluğu ilgili ruhsat sahiplerine yani şirketlere ait olacak.

Ağaçların taşınması mümkün değilse, uzman görüşleri doğrultusunda eşdeğer büyüklükte yeni bir zeytinlik sahası kurulması zorunlu hale getiriliyor.

Zeytinliklerin madencilik faaliyetlerine açılması Türkiye’de uzun süredir tartışılıyor.

Bazı uzmanlar zeytinlerin taşınabileceğini söylese de TEMA Vakfı gibi çok sayıda kurum buna karşı çıkıyor.

TEMA Vakfı zeytinlerin yok olmasıyla köylülerin geçim kaynağının, kültürünün ve anılarının yok olacağını söylüyor.

BBC Türkçe’ye konuşan TEMA Vakfı Çevre Politikaları ve Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Eylem Tuncaelli, sadece Muğla’nın Menteşe, Yatağan ve Milas ilçelerinde toplamda 59 köyün maden projeleriyle yok olma riski altında olduğunu belirtiyor.

“Bu köylerin onbeşi kısmen, onu ise tamamen yok edilmiş durumda” diye ekliyor.

Teklifin ikinci maddesinde Maden Kanunu’na eklenen tanımlar arasında, izinler hakkında karar vermeye yetkili bakanlardan oluşan yeni bir kurul da var.

Cumhurbaşkanı tarafından görevlendirilecek olan kurula Cumhurbaşkanı Yardımcısı başkanlık edecek.

Bu madenlerin yanında dördüncü grup madenler hakkında ilgili kurumlar izin vermese bile kurul kararı ile işletme izni verilebilecek.

Dördüncü grup madenler arasında altın, gümüş, bakır, kömür gibi madenler yer alıyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan TMMOB Maden Mühendisleri Odası Başkanı Ayhan Yüksel, düzenlemeyle Tarım ve Orman Bakanlığı gibi bakanlıkların koruma ve denetim görevlerinin “bypass edilebileceğini” söylüyor.

Yüksel, süreçleri bu şekilde hızlandırmak yerine, yavaşlığın hangi kamu kurumlarının hangi birimlerinden kaynaklandığının tespit edilmesinin ve buna uygun çözümler üretilmesinin faydalı olacağını söylüyor.

Maden Kanunu’ndaki “stratejik veya kritik madenler” teklifle yeniden düzenleniyor.

Buna göre, ciddi ekonomik sorunlar veya güvenlik zafiyeti riski görülen, sanayi üretiminin temel girdilerinden ve yüksek arz riski taşıyan madenler, kritik maden olarak kabul edilecek.

Ulusal güvenlik ve ekonomik refah için yüksek öneme sahip ve iç veya dış etkenler nedeniyle arzı kısıtlanabilecek madenler, stratejik maden olarak kabul edilecek.

Stratejik veya kritik madenler, Milli Savunma Bakanlığı dahil farklı kamu kurum ve kuruluşlarının görüşleri alınarak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından tespit edilecek.

Bu madenler için acele kamulaştırma yapılabilecek. Bu konuda karar yetkisi özel kurulda olacak.

Yeni düzenlemeyle madencilik yapılacak orman alanları Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’ne (MAPEG) bedelsiz devrediliyor. MAPEG’in bu alanları ruhsatlandırma yetkisi olacak.

İzin verilen alanlarda daha sonra idari kararlarla faaliyetin durdurulması engelleniyor, kazanılmış haklar korunuyor.

Ancak kültür varlığı tespiti gibi özel durumlarda, yatırımcıya tazminat ödenerek ruhsat iptal edilebilecek.

ÇED sürecinin başında izin veren kurumların sonradan olumsuz görüş vermesi engelleniyor.

Orman alanları Güneş Enerjisi Santrali (GES) yatırımlarına açılıyor.

TEMA Vakfı’ndan Eylem Tuncaelli, yenilenebilir enerjiye geçişin iklim kriziyle mücadele için acil olduğu görüşünde.

Ancak Tuncaelli enerjinin temiz sayılabilmesi için üretim yerinin de önemli olduğunu ve düzenlemenin ormanların üzerindeki baskıyı “daha fazla artıracağını” söylüyor.

Torba yasa, maden ve enerji projelerinin Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) süreçleriyle ilgili değişiklikler getiriyor.

Projeler için “ÇED olumlu” kararı beklenmeden teşvik, onay, izin ve ruhsat süreçlerine başvurulabilmesinin önü açılıyor.

İzin süreçleri 4 ay ile sınırlandırılarak hızlandırılıyor.

Yasa teklifinde bu süreçler için ÇED kararının beklenmesinin yatırımları geciktirdiği belirtiliyor.

Yeni düzenlemeyle Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü, (MAPEG) ÇED sürecinde de tüm kurumlardan görüşlerin 3 ayda tamamlanmasını isteyecek, bu süre içerisinde cevap verilmezse, görüş olumlu kabul edilecek.

Düzenleme meralarda ÇED yapılmadan yenilenebilir enerji santrallerinin kurulmasını kolaylaştırıyor.

TEMA Vakfı ve WWF Türkiye düzenlemenin “ÇED süreçlerini zayıflattığı”görüşünde.

TEMA’nın kanun teklifiyle ilgili notunda, “3 ayda, en az 25-30 sene boyunca devam edecek faaliyetlere ait binlerce sayfa uzunluğundaki raporların bilimsel olarak değerlendirmesi mümkün olmayacağı” savunuluyor.

WWF Türkiye ise ÇED süreçlerinde istisnaların artırılması yerine mevcut sistemin güçlendirilmesi hedeflenmesinin gerektiğini vurguluyor.

31 Aralık 2024’ten önce işletmeye alınmış, yapı ruhsatı ve yapı kullanım izin belgesi olmayan elektrik üretim tesisleri yasal statüye kavuşuyor.

Yeni düzenlemeyle bu tesislere, verilecek uygunluk belgesi, hem yapı ruhsatı hem de işletme izni yerine geçecek.

TEMA Vakfı bu değişikliğin “zımni imar affı” anlamına geldiğini ve yatırımcıların karşılaştığı arazi temin sorunlarını çözmeyi amaçladığını söylüyor.

Vakfa göre, “istisnai bir yöntem olan acele kamulaştırma yetkisinin olağan bir prosedüre dönüştürerek halkın mülkiyet hakkını, itiraz yollarını devre dışı bırakıyor.”

Muhalefet partileri tarafından “süper izin yasası” olarak da anılan teklif, doğal yaşama olası etkileri yönünden eleştiriliyor.

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) İzmir Milletvekili Sevda Erdan Kılıç, 18 Haziran’da yaptığı açıklamada, “Çevreye ne zarar vereceği hesaplanmadan enerji ve maden projeleri hayata geçirilecek. Bu, tam anlamıyla bir doğa imha planıdır” dedi.

Kılıç, “Yatağan, Yeniköy ve Kemerköy termik santrali sahalarında zeytin ağaçları sökülecek. Zeytinini işleyen köylünün ekmeği elinden alınacak” diye ekledi.

Komisyon görüşmeleri öncesinde konuşan DEM Parti İzmir Milletvekili İbrahim Akın ise, “Cumhurbaşkanlığına bağlı bir kurul vasıtasıyla her türlü kararı alabilecek bir kurul oluşturulmaya çalışılıyor… Elbette Türkiye’de bir enerji ihtiyacı vardır ama bu enerji ihtiyacından daha çok kritik dedikleri madenlerle ilgili arama konusunda uluslararası şirketleri ve Türkiye’deki bütün sermaye gruplarına bunu açmak istiyorlar” dedi.

Komisyon görüşmelerini izlemek isteyen Muğla ve farklı şehirlerden gelen çok sayıda köylü, hukukçu ve çevreci salona alınmayınca, vekiller ve avukatlar arasında arbede yaşandı.

Kanun teklifi TBMM Genel Kurulu’nda tartışılacak. Teklif, yapılacak oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğuna ulaşırsa kabul edilecek.

Teklifin yasalaşması için, Meclis’te kabul edilmesinin ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından onaylanması ve Resmi Gazete’de yayımlanması gerekiyor.

Daha önce İklim Kanunu teklifi 27 Şubat’ta Meclis Çevre Komisyonu’nda kabul edilmesine rağmen yasalaşmamıştı.

Teklif, TBMM Genel Kurulu’ndan geri çekilerek Çevre Komisyonu’na iade edilmişti.